Hoe elimineert blockchain de noodzaak voor dure vertrouwenspersonen bij contracten en transacties?

Elke innovator in België die processen wil stroomlijnen, botst onvermijdelijk op dezelfde hindernissen: de tijd, kosten en complexiteit van tussenpersonen. Of het nu gaat om een bank die een betaling valideert, een notaris die een eigendomsoverdracht bekrachtigt, of een platform dat een transactie garandeert, deze vertrouwenspartijen zijn diep verankerd in onze economie. Ze bieden zekerheid, maar introduceren tegelijkertijd frictie, vertraging en aanzienlijke kosten.

De belofte van blockchain wordt vaak versimpeld tot het ‘uitschakelen van de tussenpersoon’. Velen associëren het louter met Bitcoin of zien het als een complexe, ongrijpbare technologie. Deze visie is echter te beperkt. Wat als de ware revolutie niet zit in het *elimineren*, maar in het *transformeren* van de vertrouwensfunctie zelf? Wat als we de kerntaak van een bank of notaris — het garanderen van een transactie en het vastleggen van een overeenkomst — kunnen vatten in pure, onpartijdige en geautomatiseerde code? Dit is de essentie van vertrouwen ‘by design’.

Dit artikel is geen technische handleiding, maar een architecturale blauwdruk. We ontleden de fundamentele mechanismen die blockchain in staat stellen om te functioneren als een algoritmische vertrouwenspersoon. We onderzoeken hoe deze technologie de principes van transacties, eigendom en contracten herdefinieert, specifiek binnen de Belgische context. U zult ontdekken hoe u deze bouwstenen kunt gebruiken om niet alleen kosten te besparen, maar om volledig nieuwe, efficiëntere en transparantere processen te ontwerpen.

Om de structuur van deze technologische transformatie te begrijpen, duiken we in de kerncomponenten. De volgende inhoudsopgave geeft een overzicht van de mechanismen die we zullen analyseren, van de onveranderlijkheid van transacties tot de concrete impact op wonen en werken in Vlaanderen.

Waarom kan niemand frauderen met een transactie die eenmaal is opgenomen in het blok?

Het fundament van vertrouwen in een blockchain is het principe van onveranderlijkheid, of ‘immutability’. Dit is geen magische eigenschap, maar het resultaat van een ingenieus architecturaal ontwerp. Elke transactie wordt gebundeld met andere in een ‘blok’. Dit blok bevat niet alleen de transactiedata, maar ook een unieke cryptografische vingerafdruk, een ‘hash’. Cruciaal is dat elk nieuw blok ook de hash van het voorgaande blok bevat. Hierdoor ontstaat een onbreekbare cryptografische keten: als iemand ook maar één letter of cijfer in een oud blok probeert te wijzigen, verandert de hash van dat blok. Daardoor klopt de hash in het volgende blok niet meer, en alle daaropvolgende blokken worden ongeldig.

Deze keten alleen is niet voldoende. De tweede pijler is decentralisatie. De blockchain wordt niet op één centrale server bewaard, maar gekopieerd over een netwerk van duizenden computers. Om een frauduleuze wijziging door te voeren, zou een aanvaller niet alleen de hele keten moeten herberekenen, maar dit ook sneller moeten doen dan alle andere deelnemers op het netwerk en de controle over meer dan 50% van het netwerk moeten overnemen. Dit is rekenkundig en economisch zo goed als onmogelijk op grote publieke netwerken.

Samen creëren deze twee mechanismen — de cryptografische keten en de gedistribueerde consensus — een gedeelde en onbetwistbare waarheid. De functie van de tussenpersoon, die traditioneel de waarheid van een transactie verifieert en garandeert, wordt hier overgenomen door het protocol zelf. Het is vertrouwen door wiskunde en transparantie, niet door een instituut.

Hoe kunt u geld lenen of uitlenen aan particulieren zonder tussenkomst van een bank?

Waar de onveranderlijke keten de functie van een register vervangt, vervangen smart contracts de functie van een contractbeheerder of uitvoerder. Een smart contract is in essentie een computerprogramma dat op de blockchain draait. Het bevat regels, voorwaarden en gevolgen, net als een traditioneel contract. Het cruciale verschil is dat de uitvoering volledig geautomatiseerd en onvermijdelijk is zodra aan de voorwaarden is voldaan. Dit zijn programmeerbare transacties die geen menselijke interpretatie of tussenkomst vereisen.

Op een peer-to-peer (P2P) leenplatform gebaseerd op smart contracts, wordt de rol van de bank als bemiddelaar overbodig. Een lener en een uitlener kunnen direct met elkaar in contact komen. Het smart contract fungeert als de algoritmische vertrouwenspersoon: het houdt het onderpand van de lener vast, berekent de rente en zorgt ervoor dat de betalingen automatisch worden uitgevoerd. Als de lener in gebreke blijft, kan het contract automatisch het onderpand liquideren volgens de vooraf overeengekomen regels. De bank, met haar administratieve overhead en winstmarges, is uit de vergelijking gehaald.

Dit concept van directe, regel-gebaseerde waardeoverdracht strekt zich veel verder uit dan alleen lenen. Het kan worden toegepast op verzekeringen (automatische uitbetaling bij een geannuleerde vlucht), supply chain management (automatische betaling bij ontvangst van goederen) en zelfs op eigendomsoverdracht.

Bitcoin of Hyperledger: welk type netwerk is geschikt voor bedrijfsapplicaties?

Niet alle blockchains zijn gelijk. Voor een innovator is de keuze van het netwerktype even cruciaal als de technologie zelf. De fundamentele tweedeling is die tussen publieke (permissionless) en private (permissioned) blockchains. Deze keuze bepaalt wie kan deelnemen, wie transacties kan zien en hoe snel het systeem werkt, wat directe gevolgen heeft voor de toepassing in een Belgische bedrijfscontext.

Publieke blockchains, zoals Bitcoin en Ethereum, zijn open voor iedereen. Iedereen kan transacties uitvoeren, een kopie van het grootboek bijhouden en deelnemen aan het consensusproces. Dit zorgt voor maximale decentralisatie en censuurbestendigheid, maar gaat ten koste van snelheid en privacy. Alle transacties zijn openbaar, wat voor veel bedrijfsprocessen onwenselijk is.

Private of consortium blockchains, zoals die gebouwd zijn met Hyperledger Fabric, zijn daarentegen toegangsbeperkt. Alleen vooraf geautoriseerde partijen kunnen deelnemen. Dit maakt veel snellere transacties mogelijk en biedt de mogelijkheid om de zichtbaarheid van data te beperken. Zo kunnen concurrenten in een supply chain samenwerken op één blockchain, zonder elkaars gevoelige prijsinformatie te zien. Identificatie kan in België bijvoorbeeld gekoppeld worden aan vertrouwde systemen zoals eID of Itsme®.

De onderstaande tabel vergelijkt de architecturale keuzes en hun implicaties voor Belgische use cases, van publieke betalingen tot gesloten logistieke systemen zoals die in de Haven van Antwerpen worden gebruikt.

Smart contracts zijn legaal perfect haalbaar, op voorwaarde dat recht en technologie vanaf het begin samenwerken en goed op elkaar zijn afgestemd

– Sandra van Heukelom, Pels Rijcken – Smart Contracts expertise

Het misverstand dat bitcoin-transacties ontraceerbaar zijn voor de overheid

Een hardnekkig misverstand over publieke blockchains zoals Bitcoin is dat transacties anoniem en dus ontraceerbaar zijn. Dit is feitelijk onjuist. De juiste term is pseudoniem. Elke transactie is openbaar en permanent zichtbaar in het grootboek. Wat zichtbaar is, zijn de ‘wallet’-adressen (vergelijkbaar met rekeningnummers), niet de namen van de personen erachter. Echter, zodra een adres kan worden gekoppeld aan een reële identiteit, wordt de volledige transactiegeschiedenis van dat adres zichtbaar voor iedereen, inclusief overheidsinstanties.

Deze koppeling gebeurt meestal op de punten waar de cryptowereld de traditionele financiële wereld raakt: de crypto-exchanges. In België en de EU zijn deze platformen verplicht om de identiteit van hun klanten te verifiëren (KYC-procedure). Wanneer u euro’s omzet naar crypto of omgekeerd, wordt uw identiteit gekoppeld aan uw wallet-adres. Gespecialiseerde bedrijven en overheidsdiensten gebruiken geavanceerde software om transactiestromen te analyseren en verdachte patronen te identificeren.

De transparantie zal alleen maar toenemen. Door de nieuwe Europese DAC8-richtlijn moeten vanaf 1 januari 2026 alle crypto-exchanges gedetailleerde transactie-informatie delen met de Belgische belastingautoriteiten. Dit maakt het idee van anonieme transacties voor de fiscus definitief achterhaald. De blockchain is eerder een instrument voor radicale transparantie dan voor geheimhouding, een architecturale eigenschap die innovators moeten begrijpen en benutten.

Wanneer is een transactie definitief en waarom duurt dat soms 10 minuten en soms seconden?

Voor een innovator die processen ontwerpt, is de finaliteit van een transactie — het punt waarop deze onomkeerbaar is — een kritische factor. De snelheid hiervan varieert enorm en hangt af van de onderliggende architectuur van de blockchain. Het is een afweging tussen zekerheid, decentralisatie en snelheid.

Op een publieke blockchain zoals Bitcoin wordt een transactie pas als definitief beschouwd na een aantal ‘confirmaties’. Elke confirmatie is een nieuw blok dat bovenop het blok met uw transactie wordt gebouwd. Omdat het theoretisch mogelijk (maar praktisch ondoenbaar) is om de laatste paar blokken te herschrijven, wordt een transactie pas als probabilistisch definitief gezien na ongeveer 6 blokken. Aangezien een nieuw Bitcoin-blok gemiddeld elke 10 minuten wordt gecreëerd, duurt volledige finaliteit ongeveer een uur. Dit is veilig voor grote, waardevolle transacties, maar onpraktisch voor het kopen van een kop koffie.

Om dit op te lossen zijn ‘Layer-2’-oplossingen zoals het Lightning Network ontwikkeld. Dit zijn netwerken die bovenop de hoofdblockchain draaien en razendsnelle, goedkope transacties met onmiddellijke finaliteit mogelijk maken. Deze systemen bundelen vele kleine transacties en verrekenen ze later als één grote transactie op de hoofdblockchain. Private blockchains, zoals Hyperledger, zijn ontworpen voor snelheid en bieden vaak binnen enkele seconden al definitieve finaliteit, omdat de deelnemers aan het netwerk bekend en vertrouwd zijn.

De vergelijking met traditionele Belgische betaalsystemen maakt dit onderscheid duidelijk. Een standaard bankoverschrijving heeft een langere verwerkingstijd, terwijl instantbetalingen vergelijkbaar zijn met Layer-2 oplossingen, maar vaak beperkt zijn in bedrag.

Hoe biedt Decentralized Finance (DeFi) hogere rendementen dan uw spaarboekje ondanks het risico?

Decentralized Finance (DeFi) is een ecosysteem van financiële applicaties gebouwd op blockchain, voornamelijk Ethereum. Het doel is om traditionele financiële diensten zoals lenen, uitlenen, verzekeren en handelen na te bouwen zonder centrale tussenpersonen. De hogere rendementen die vaak in DeFi worden gezien, zijn een direct gevolg van deze desintermediatie.

In het traditionele systeem fungeert een bank als bemiddelaar tussen spaarders en leners. De bank int een hoge rente van de lener en betaalt een lage rente aan de spaarder; het verschil is de winstmarge van de bank. In DeFi-leenprotocollen worden spaarders (liquiditeitsverschaffers) en leners direct met elkaar verbonden via smart contracts. De ‘marge’ die de bank normaal zou nemen, wordt nu grotendeels verdeeld tussen de deelnemers, wat resulteert in hogere rendementen voor de liquiditeitsverschaffers.

Deze hogere rendementen komen echter met aanzienlijke risico’s die afwezig zijn bij een Belgisch spaarboekje. De belangrijkste zijn: smart contract risico (een bug in de code kan leiden tot verlies van fondsen), marktvolatiliteit (de waarde van de crypto-activa kan sterk schommelen) en het ontbreken van regulering en bescherming. Het Belgische depositogarantiestelsel, dat spaargeld tot €100.000 beschermt, is hier niet van toepassing. Bovendien moeten innovators rekening houden met de fiscale implicaties. Volgens de huidige interpretatie kunnen DeFi-rendementen in België als diverse inkomsten worden belast tegen 33%.

Waarom worden virtuele goederen in games en de metaverse voor echt geld verhandeld?

De opkomst van de handel in virtuele goederen is direct gekoppeld aan een fundamenteel probleem in de digitale wereld: het bewijzen van eigendom en schaarste. Voor de komst van blockchain kon elk digitaal item — een afbeelding, een liedje, een in-game zwaard — oneindig en perfect gekopieerd worden. Dit maakte het onmogelijk om echte, verifieerbare digitale eigendom te creëren.

Blockchain lost dit op via Non-Fungible Tokens (NFT’s). Een NFT is een uniek token op de blockchain dat fungeert als een onvervalsbaar digitaal eigendomscertificaat. Het kan gekoppeld worden aan een digitaal object, zoals een kunstwerk, een virtueel stuk land of een zeldzaam item in een computerspel. Omdat de NFT op een onveranderlijke blockchain staat, kan iedereen verifiëren wie de eigenaar is, wat de transactiegeschiedenis is en dat het item authentiek en niet gekopieerd is. Dit creëert voor het eerst echte digitale schaarste.

Deze schaarste en verifieerbare eigendom zijn de redenen waarom mensen bereid zijn echt geld te betalen voor virtuele goederen. Het is niet langer een item dat vastzit in één game of platform en door de ontwikkelaar op elk moment kan worden gewijzigd of verwijderd. Dankzij de blockchain bezit de speler het item écht en kan hij het vrij verhandelen op open marktplaatsen, los van de game zelf. Dit legt de basis voor een open, door spelers gedreven economie in de metaverse.

Voor wie handelt in NFT’s in België, is het belangrijk om de regels te volgen. Enkele stappen voor veilige handel zijn:

• Verifieer de authenticiteit van het NFT-project via de whitepaper en de community.
• Controleer of de uitgever zich identificeert volgens de nieuwe Europese MiCA-regels.
• Houd rekening met mogelijke btw-implicaties voor de aankoop en verkoop van digitale goederen binnen de EU.
• Gebruik enkel gereguleerde marktplaatsen die identiteitsverificatie (KYC) toepassen.
• Documenteer alle transacties nauwkeurig voor uw belastingaangifte.

Hoe verandert disruptieve technologie de manier waarop we wonen en werken in Vlaanderen?

De abstracte concepten van blockchain en smart contracts krijgen concrete vorm wanneer we ze toepassen op processen die diep verankerd zijn in onze Vlaamse samenleving. De manier waarop we eigendom overdragen, contracten afsluiten en supply chains beheren, staat aan de vooravond van een fundamentele transformatie. De technologie vervangt niet de regels, maar automatiseert en optimaliseert de uitvoering ervan.

Neem de vastgoedsector in Vlaanderen. De aankoop van een woning is een complex proces met veel tussenpersonen: immokantoor, notaris, bank, registratiekantoor. Hoewel de technologie de hoge Vlaamse registratierechten niet zal elimineren, kan ze de administratieve workflow drastisch vereenvoudigen. Een smart contract zou de informatiestroom tussen alle partijen kunnen automatiseren, de betaling en eigendomsoverdracht simultaan kunnen uitvoeren en een onveranderlijk bewijs van eigendom creëren. Dit kan de doorlooptijd en de administratieve kosten aanzienlijk verlagen.

Deze transformatie wordt verder ondersteund door een evoluerend wettelijk kader. De Europese Markets in Crypto-Assets (MiCA) verordening, die grotendeels van kracht werd op 30 december 2024, creëert voor het eerst een geharmoniseerd regelgevend kader voor crypto-activa in de EU. Dit biedt rechtszekerheid voor innovators en consumenten, een essentiële voorwaarde voor grootschalige adoptie in sectoren als financiën en vastgoed. Het is een duidelijk signaal dat deze technologie de experimentele fase voorbij is en een integraal onderdeel wordt van de digitale economie.

De verschuiving is dus niet het elimineren van de notaris, maar het transformeren van zijn rol van een administratieve uitvoerder naar een hoogwaardige juridische adviseur die de logica van het smart contract ontwerpt en valideert. De waarde verschuift van proces naar architectuur.

Voor innovators in België is de vraag niet óf deze technologie processen zal veranderen, maar hoe u de architect van die verandering kunt zijn. Begin vandaag met het analyseren van uw eigen processen om te identificeren waar een algoritmische vertrouwenspersoon de meeste waarde kan creëren.